We pakken in dit nieuwe jaar de geschiedenis van jazz weer op. We waren gebleven in de jaren ’70 (funk en salsa) en rollen zo de jaren ’80 van de vorige eeuw in. De synthesizer en de drumcomputer staan dan centraal in de popmuziek en geen stadion is te groot voor de megaconcerten van popiconen. Het is de tijd van de punk, new wave, ska, maar ook van de opkomst van hiphop. De jazz gaat mee in die ontwikkeling en er ontstaat een vorm die we smooth jazz noemen.
Smooth jazz ontstaat aan het eind van de jaren ’70 als gevolg van het evolueren van de jazzfusion. Het genre bevat invloeden uit diverse andere genres waaronder R&B, funk, rock en pop. In tegenstelling tot de jazzfusion heeft smooth jazz wel een heel herkenbaar geluid. Op de achtergrond hoor je veelal geprogrammeerde ritmes, synthesizers en samples. Wat er bovenuit steekt, is een instrument dat een herkenbare melodie speelt. Binnen dit genre voornamelijk de saxofoon, maar de gitaar is ook een veelgebruikt solo-instrument. De nummers zijn rustig, hebben een logische opbouw en worden door de jeugd opgepikt. Sade, de Britse band rond zangeres Hele Folesade Adu, heeft met smooth jazz vele hits gehad waarvan het nummer ‘Smooth operator’ uit 1984 de grootste en de bekendste is.
In die jaren ’80 verschenen er ook gewoon albums van echte jazziconen. Het album ‘Echoes of an Era’ mag in dit verband dan ook zeker niet onvermeld blijven. Het is ontstaan uit een onverwachte samenwerking van jazzgrootheden als Joe Henderson op sax, Freddy Hubbard op trompet, Chick Corea op piano, Stanley Clark op bas en Leny White op drums. Chaka Khan heeft de zang voor haar rekening genomen. Deze supergroep schudde een heleboel jazzklassiekers uit hun mouw als een eerbetoon aan de grondleggers van de jazz, maar gaf daar een geheel vernieuwende herinterpretatie aan. Dit album is nog altijd één van de beste bewijzen hoe de jazz met de tijd is meegegaan.
Intussen was er in die jaren ’80 ook een opvallende stroming van jonge jazzmuzikanten die juist het zwarte, muzikale erfgoed wilde bestuderen, restaureren en consolideren. Je zou ze de neoclassicisten van de hedendaagse jazzmuziek kunnen noemen die het spoor van hardbop en bebop terug volgden tot de oorsprong van de muziek in New Orleans. Trompettist Wynton Marsalis is zo’n hedendaagse jazzmusicus die dat in verschillende formaties zoals met zijn Concert Jazz Band deed en doet. Maar ook jongere collega’s zoals altsaxofonist Vincent Herring, de trompettisten Marlon Jordan, de te vroeg overleden Roy Hargrove, Wallace Roney en tubaïst Bob Stewart met zijn First Line Band en The Harper Brothers, de groep rond trompettist Terence Blanchard en altsaxofonist Donald Harrison verkenden de traditie om van daaruit weer te vernieuwen.
In Engeland volgenden jonge musici zoals saxofonist Courtney Pine en pianist Julian Joseph het spoor van de traditie om tot nieuwe muzikale inzichten te komen. Een naam die niet mag ontbreken in het rijtje van baanbrekende hedendaagse jazzvernieuwers is altsaxofonist John Zorn (foto). Hij mengde free jazz met mierzoete film- en countrymuziek en met harde speed metal. Sommige van zijn composities duren niet langer dan 30 seconden, maar in die korte tijdspanne weet hij toch een aantal keren van stijl te wisselen. Zo werd Zorn de frisse nachtmerrie van de in die jaren ietwat ingedutte jazzwereld. En eigenlijk is hij nog altijd dat buitenbeentje met een geheel eigen stijl waarin hij alle moderne stromingen en technische mogelijkheden gebruikt. Hoewel zijn muziek op het eerste gehoor niet altijd heel toegankelijk lijkt, is het wel muziek die nieuwsgierig maakt, boeit en verrast. Zeker als hij die live met zijn band uitvoert. Hij maakt uiteindelijk steeds weer nieuwe muziek, die gedeeltelijk gebaseerd is op traditie, daar zelfs commentaar op levert, maar er vervolgens op voortbouwt en er ook afstand van durft te nemen. Hij werkte veel samen met trombonist George Lewis en gitarist Bill Frisell.
Zo is de jazz die lang geleden als modern en vernieuwend werd bestempeld langzaamaan traditioneel en klassiek geworden. Vervolgens zijn er op basis van die traditionele stromingen weer nieuwe stijlen ontstaan die aansluiten bij de moderne tijd en de veranderde muzikale visies, de beleving van de luisteraars en de maatschappelijke veranderingen. En zo hoort het ook. Muziek hoort mee te bewegen op de golven van de tijd zonder dat daarbij uit het oog verloren moet worden waar die golven vandaan komen. Muziek vertelt altijd een verhaal en geeft een tijdsbeeld. Muziek markeert het heden, blikt vooruit naar de toekomst, maar respecteert het verleden. Zo zal het altijd gaan. En jazz is een stijl die in die voortdurende veranderde muzikale stromingen tot op de dag vandaag een cruciale rol speelt en dat ongetwijfeld in allerlei vormen tot in lengte van jaren zal blijven doen.